کد مطلب:48199 شنبه 1 فروردين 1394 آمار بازدید:22

گنجینه پرسمان » قرآن

چه آياتي در قرآن كريم، دربارة مراسم اعتكاف و آداب آن ذكر شده است؟

آياتي كه دربارة اعتكاف نازل شده، عبارت است از:

1. ...وَ عَهِدْنَآ إِلَيََّ إِبْرَ َهِيمَ وَ إِسْمَـَعِيلَ أَن طَهِّرَا بَيْتِيَ لِلطَّـآئـِفِينَ وَ الْعَـَكِفِينَ وَ الرُّكَّعِ السُّجُودِ; (بقره، 125) و ما به ابراهيم و اسماعيل امر كرديم كه خانه مرا براي طوافكنندگان و مجاوران و ركوعكنندگان و سجدهكنندگان پاك و پاكيزه كنيد.

اين آيه شريفه اشاره دارد به پيماني كه خداوند متعال از حضرت ابراهيمو فرزند بزرگوارش گرفته است تا خانة خدا را براي طوافكنندگان و كساني كه در آنجا ميخواهند معتكف شوند پاكيزه كنند.

2. ...وَأَنتُمْ عَـَكِفُونَ فِي الْمَسَـَجِدِ...; (بقره، 187) ... و در حالي كه در مساجد مشغول اعتكاف هستيد... در اين آية شريفه چهار دستور الهي بيان شده است; از جملة آن چهار حكم، انجام دادن واجبات و مستحبات و ترك كردن برخي مباحات در حال اعتكاف در مساجد است.

چنانكه مشخص است، آيه اول، مسئلة اعتكاف را در مسجدالحرام و اطراف خانة خدا و آيه دوم، اجراي اين عمل الهي را در كلية مساجد بيان كرده است.

آنچه در قرآن كريم دربارة اعتكاف مشاهده ميشود، كلي است. جزئيات مراسم اعتكاف و آداب آن در روايات و كتب فقهي بيان شده است.

ضمناً آيات 90، طه; 138، اعراف; 51تا53، انبيأ; 69تا74، شعرأ; مسئله اعتكاف را دربارة بتپرستان ـ كه حاكي از جمع شدن به دور بتان و انجام دادن مراسم بت پرستي است ـ بيان ميكند.

اعتكاف، از نظر معناي لغوي، به معناي محبوس ماندن و مدت طولاني در كنار چيزي بودن است، ولي وقتي به عنوان يك عبادت از آن ياد ميشود، مقصود، ماندن در مسجد براي عبادت ميباشد كه داراي احكام و آداب مخصوصي است، از جمله آن كه اين مدت دست كم بايد سه روز باشد و در آن سه روز، روزه گرفته شود و يك سري رفتارها و عادات نيز بايد ترك گردد.(تفسير نمونه، آيت اللّه مكارم شيرازي و ديگران، ج 1، ص 649، نشر دارالكتب السلامية.)

اسلام با رهبانيت و كنارهگيري از اجتماع، سخت مخالف است و حديث مشهور: لا رهبانية في الاسلام; در اسلام رهبانيت نداريم.(بحارالانوار، علامة مجلسي، ج 65، ص 319، نشر وفأ بيروت.)

شاهد اين مطلب است، ولي با توجه به نياز انسان، به خلوت كردن با خداي خود، آن را به گونهاي صحيح و پسنديده، مورد توجه قرار داده است و برنامههايي براي او در اين زمينه ترتيب داده است كه از خلوت بسيار ساده و مختصر نماز، شروع ميشود و با خلوت شبانه ـ كه براي نماز شب و مناجات شبانه پيشنهاد شده و كمي از خلوتهاي اوقات نماز، طولانيتر و داراي آداب بيشتري است ـ ادامه مييابد: وَ مِنَ الَّيْلِ فَتَهَجَّدْ بِهِي نَافِلَةً لَّكَ عَسَيََّ أَن يَبْعَثَكَ رَبُّكَ مَقَامًا مَّحْمُودًا ;(اسرأ،79) و پاسي از شب را ]از خواب برخيز و[ قرآن ]و نماز[ بخوان. اين يك وظيفة اضافي براي توست; اميد است كه پروردگارت تو را به مقامي در خور ستايش برانگيزد. اين سير تكاملي در برنامة خلوت، پس از تهجد شبانه، با خلوت اعتكاف كه دست كم سه روز ادامه مييابد، كامل ميشود كه پيامبر6 نيز بر همين اساس، دهههايي را از برخي ماهها، مانند ماه رمضان در مسجد اعتكاف ميكردند.(مفاتيح الجنان، شيخ عباس قمي، ص 408، نشر مؤسسة انتشارات عصر ظهور.) با بيان اين مطالب، فلسفة برنامة اعتكاف روشن ميشود و با توجه به اين مطلب است كه انسان ميتواند برنامة اعتكاف را هر چه پربارتر نمايد، زيرا ميفهمد غرض از اين گونه خلوتگزينيها، توسعه و تعميق توجهات خود به خداوند متعال است; به همين جهت است كه اگر هر چه از چيزهايي كه بين او و توجه به خدا فاصله مياندازد، بكاهد، از اعتكاف، بهرة بيشتري ميبرد; مانند: كم خوردن و آشاميدن، توجه بيشتر به عبادات درحال اعتكاف. در عين حال چون خداوند متعال نخواسته است، شخص مسلمان، ارتباطش از جامعه قطع شود; به همين منظور، به او اجازه داده است در ايام اعتكاف، براي انجام وظايف ضروري و عاطفي از مسجد خارج شود; اموري مانند: عيادت مريض، تشييع جنازه، تهيّه غذا و لباس مورد نياز و....(عروة الوثقي، سيد يزدي، ج 2، ص 255، نشر مؤسسة علمي.) خلاصه آن كه انسان بايد به گونهاي اعتكاف كند كه خدا از او ميخواهد و احكامش در رسالهها و كتابها موجود است، نه آن گونهاي كه سليقه و يا احساسات او ايجاب ميكند.